Geschiedenis van Sinterklaas
De historie van Sinterklaas, en het Sinterklaasfeest zoals wij dat in Nederland vieren gaat terug tot de 13e eeuw. Vanaf die tijd werd Sint-Nicolaas in West Europa vereerd. Maar het verhaal gaat veel verder terug de tijd in. Vragen als waar komt Sinterklaas vandaan, hoe oud is hij en wat is het oorsprong van het Sinterklaasfeest? Op al deze vragen lees je hier de antwoorden. Leuk om te lezen en te weten maar ook handig voor het voorbereiden van een spreekbeurt of werkstuk.
De oorsprong van Sinterklaas
Over de oorsprong van de historische figuur Nicolaas waarop onze huidige Sinterklaas is gebaseerd zijn weinig feiten bekend. In de vierde eeuw na Christus was Nicolaas de bisschop van Myra, een plaatsje in het huidige Turkije. Hij deed veel goede werken met het geld dat hij van zijn ouders geërfd had. Hij overleed op 6 december 343 en werd later heilig verklaard. Zijn stoffelijk overschot werd in 1087 naar Bari in Italië overgebracht. Zijn gebeente rust daar nog steeds in de Basilica di San Nicola.
Wie was Nicolaas van Myra?
Ongeveer twee eeuwen na Nicolaas dood ontstonden allerlei legendes rond zijn persoon. Zo zou de jonge Nicolaas de moederborst op de vastgestelde vastendagen hebben geweigerd. Later zou hij drie verongelukte kinderen weer tot leven hebben gewekt. Een van de legendes die bewaard is in de huidige Sinterklaas-tradities is het verhaal dat Nicolaas drie dochters van een verarmde edelman een bruidsschat bezorgde. Die meisjes zagen geen andere uitweg dan door prostitutie in hun levensonderhoud te voorzien. Op een goede dag wierp Nicolaas gouden munten door het raam en verloste zo de meisjes van dit bestaan. Het ‘strooien’ met pepernoten en snoepgoed zou in deze goede daad zijn oorsprong vinden. Ook zijn er lezingen waarbij het geld terecht kwam in de schoenen van de meisjes, wat de traditie van het schoen zetten zou verklaren.
Lees ook:
- Wie is Sinterklaas?
- Sinterklaas, de beschermheilige achter het feest
- Sinterklaas in de middeleeuwen
- Sint Nicolaaskerken
Op Het Sint-Nicolaasfeest uit 1665, gemaakt door de bekende Nederlandse schilder Jan Steen zien we een levendige huiselijke zetting waarin een familie Sinterklaas viert. Kinderen en volwassenen tonen verschillende emoties: een meisje straalt met haar pop en een emmertje met andere geschenken, terwijl haar grote broer huilt omdat hij niets heeft gekregen en wordt uitgelachen door een kleiner broertje- een speelse verwijzing naar het idee dat stoute kinderen niets krijgen. Op de voorgrond heeft moeder aandacht voor de cadeautjes van haar dochter terwijl de vader, zittend in in het midden alles tevreden lijkt aan te zien. Op de achtergrond lijkt oma toch nog iets kleins te hebben als troost voor de stoute verdrietige jongen. De kamer is rommelig, met eten en speelgoed verspreid, wat typisch is voor Jan Steens humoristische en chaotische schilderstijl. Het schilderij geeft een goed beeld van het 17e eeuwse gezinsleven en de Sinterklaastraditie.
Beschermer van zeelieden
Sint Nicolaas is ook beschermheilige van de zeelieden, omdat hij eens een matroos die uit de mast gevallen was weer tot leven bracht. Andere zeelieden redde hij uit de nood door een storm te laten bedaren. Dit verklaart waarom in veel havensteden een Sint-Nicolaaskerk staat, onder andere in Amsterdam, Kampen en Edam. De Sint heeft nog altijd iets met de zee, want hij komt immers jaarlijks met zijn stoomboot uit Spanje varen. Bepaalde kenmerken van de huidige Sint worden herleid tot de Germaanse oppergod Wodan of Odin. De monniken die in de vroege middeleeuwen het christelijk geloof in Europa verspreidden, probeerden de eigenschappen van Germaanse goden over te brengen op christelijke heiligen. Zo werd Wodan langzamerhand ‘vervangen’ door de heilige Nicolaas. Wodan reed met een bliksemschicht in zijn hand te paard door de hemel om de mensen op aarde in de gaten te houden. Dat Sinterklaas op zijn paard over de daken rijdt, zou op Wodans handelwijze zijn gebaseerd.
Sinterklaas door de eeuwen heen
De viering van het Sinterklaasfeest is sinds de dertiende eeuw in Europa wijdverbreid en wordt dan ook in veel landen gevierd. De oorsprong ervan gaat eeuwen terug, Sint Nicolaas is in die tijd de meest aanbeden heilige en patroon, patroon wil zeggen: beschermer. Sint Nicolaas was de beschermheilige van scholieren, huwbare jeugd, kooplieden, zeelieden en reizigers. In de middeleeuwen werd op de dag vóór de sterfdag van de heilige Nicolaas een kinderbisschop en assistenten gekozen uit de arme kinderen van een stad. Zo werd het Sint Nicolaasfeest een volksgebruik. Schoenen (stonden in de kerk) als vindplaats van cadeautjes. Kleine geschenken en snoep speelde hierin een belangrijke rol. Sinterklaasmarkten werden sinds eind 15e eeuw gehouden en bleven traditie tot in de 19e eeuw. Na het verdwijnen van de markten werd het feest meer in familiekring in huis gevierd.
- Verworden tot modern kinderfeest
In Nederland verdween na de Reformatie de viering van Sinterklaas naar de achtergrond, omdat het katholieke karakter van het feest niet goed aansloot bij de heersende hervormde geest. In de negentiende eeuw kwam het feest langzaam weer in de mode. De oorsprong van het moderne Sinterklaasfeest voor kinderen ligt in de 19e eeuw. De Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman (1806 - 1863) schreef het prentenboekje Sint Nicolaas en zijn knecht (Amsterdam, 1850) met de tekst van het liedje "Zie ginds komt de stoomboot". De moderne tijd deed zijn intrede met die stoomboot. De afkomst Spanje werd ingevoerd en roe en zak van Zwarte Piet als pedagogische straf. Sint reed op een schimmel over de daken en cadeaus gingen voor het eerst door de schoorsteen.
Lees ook: Waarom vieren we Sinterklaas?
Begin 1900 werden de eerste intochten van Sinterklaas georganiseerd en de eerste 'officiële' intocht in Nederland vond plaats in 1934 in Amsterdam. Na de Tweede Wereld Oorlog (na 1945) gingen de volwassenen ook steeds meer mee doen met het Sinterklaasfeest. Toen de televisie algemeen goed werd is men in 1952 begonnen met een jaarlijkse televisie-uitzending rond de intocht van Sinterkaas. Deze jaarlijkse tv-uitzending, halverwege november is de start voor de Sinterklaasperiode die duurt tot en met 5 december.
Typisch Nederlands
Het Sinterklaasfeest wordt al heel lang en in veel meer landen gevierd en de wijze van vieren is niet overal het zelfde. Wat typisch is voor Nederland is dat in geen enkel ander land het Sinterklaasfeest op zo’n knusse en uitbundige manier gevierd wordt als in Nederland. Van de landelijke intocht tot het schoen zetten en het maken van het liefst een persoonlijk gedichtje bij een cadeautje kennen we alleen in ons land. Een traditie om te koesteren dus.
Zwarte Piet
Over de herkomst van Zwarte Piet is weinig met zekerheid te zeggen. Er wordt wel gesuggereerd dat deze afgeleid is van de Ethiopische wees Piter. Die bleef, na zijn vrijlating uit slavernij uit dankbaarheid bij Nicolaas in dienst. Het is ook goed mogelijk dat Zwarte Piet is gemodelleerd op de Moorse pages die in de zeventiende en achttiende eeuw erg in de mode waren bij Europese edelen. Op basis van de attributen van Piet is ook wel gewezen op Italiaanse schoorsteenvegers, die met een roe de rookkanalen reinigden en het roet verzamelden in een zak. Ook kan het goed zijn dat het zwart schminken van Piet is afgeleid van een eeuwen oud Germaans gebruik tijdens de winterperiode. De hulpjes van Sinterklaas in andere Europese landen, Schmutzli in Zwitserland, Knecht Ruprecht in Duitsland en de Houseker in Luxemburg getuigen hiervan.
Tegenwoordig wordt uitgelegd dat Piet zijn donkere kleur te danken heeft aan het feit dat hij door de schoorstenen moet om de pakjes te bezorgen.