Sinterklaas, de beschermheilige achter het feest
Wanneer we aan Sinterklaas denken, zien we al snel de goedheiligman op zijn witte schimmel, met een mijter op zijn hoofd en een staf in de hand. Hij brengt cadeautjes, lekkernijen en gezelligheid voor jong en oud. Maar achter dit vrolijke volksfeest gaat een diepere en eeuwenoude geschiedenis schuil. Sinterklaas is namelijk niet alleen een kindervriend, maar ook een beschermheilige met een indrukwekkend verleden. Wie was deze man, en waarom wordt hij vandaag de dag nog vereerd door zoveel verschillende groepen mensen?
De historische Nicolaas van Myra
De figuur Sinterklaas is gebaseerd op Nicolaas van Myra, een bisschop die leefde in de 3e en 4e eeuw na Christus in Myra, een havenstad in het huidige Turkije. Hij werd geboren rond het jaar 270 in Patara en groeide op in een welgestelde, christelijke familie. Al op jonge leeftijd stond Nicolaas bekend om zijn vroomheid, vrijgevigheid en sterke rechtvaardigheidsgevoel. Na zijn dood, vermoedelijk op 6 december in het jaar 343, werd hij al snel heilig verklaard vanwege zijn vele goede daden en wonderen. Zijn graf in Myra werd een bedevaartsoord, en zijn bekendheid verspreidde zich door het hele christelijke Europa.
Lees ook: meer weten over de oorsprong van het Sinterklaasfeest? Lees dan verder op onze geschiedenispagina over Sinterklaas
Beschermheilige van vele groepen
Door zijn voorbeeldige leven werd Nicolaas niet één, maar meerdere keren uitgeroepen tot beschermheilige van uiteenlopende groepen. Dat is vrij uitzonderlijk in de christelijke traditie. Hieronder lichten we de belangrijkste beschermheilschappen toe.
1. Kinderen
Dit is de bekendste rol van Sinterklaas in de Lage Landen. Hij zou volgens een middeleeuwse legende drie kinderen tot leven hebben gewekt nadat zij door een boze slager waren vermoord. Dit wonder maakte hem tot patroonheilige van kinderen, en legde de basis voor het latere kinderfeest op 5 december.
2. Zeelieden en vissers
Omdat Myra een havenstad was, kwamen er veel zeelieden in aanraking met Nicolaas. Er bestaat een verhaal waarin hij tijdens een hevige storm een schip redde van de ondergang door te bidden tot God. Sindsdien werd hij beschouwd als beschermheilige van iedereen die zijn leven op zee waagt. Tot op de dag van vandaag zijn er kapellen en kerken aan hem gewijd in havenplaatsen.
3. Kopers, handelaars en bakkers
Nicolaas gaf ooit heimelijk goud aan drie arme meisjes, zodat ze konden trouwen en niet in slavernij of prostitutie hoefden te vervallen. Deze anekdote maakte hem populair onder handelaars en bakkers, die hem zagen als een patroon van eerlijke handel en vrijgevigheid.
4. Reizigers en pelgrims
In de middeleeuwen waren reizen gevaarlijk, vooral voor pelgrims. Sint-Nicolaas werd gezien als een beschermende kracht voor wie onderweg was. Daarom is hij ook patroonheilige van pelgrims, kooplieden op reis en zelfs van studenten onderweg naar hun universiteiten.
5. Onschuldig veroordeelden
Volgens een andere legende redde Nicolaas drie onschuldige mannen van executie door zelf tussenbeide te komen. Hierdoor werd hij ook vereerd als patroon van mensen die onterecht worden beschuldigd of veroordeeld.
Sint-Nicolaaskerken
De verering van Sint-Nicolaas als beschermheilige is in heel Nederland zichtbaar in de vele kerken die aan hem zijn gewijd. In tientallen steden en dorpen draagt de kerk zijn naam. Deze Nicoslaaskerken waren vaak van oudsher gewijd aan Sint-Nicolaas vanwege zijn rol als patroonheilige van kooplieden, reizigers en vissers, beroepen die sterk verbonden zijn met de Nederlandse geschiedenis. Niet alleen de naam, maar ook muurschilderingen, beelden of glas-in-loodramen in deze kerken verwijzen vaak naar zijn legendes, zoals het redden van schipbreukelingen of het wonder van de drie kinderen in het pekelvat.
Van heilige naar volksheld
Vanaf de 16e eeuw, tijdens de Reformatie, werden veel katholieke heiligen uit het dagelijks leven verbannen. Toch bleef Sinterklaas overeind, vooral als volksfiguur. Het religieuze aspect verdween langzaam naar de achtergrond, terwijl zijn rol als kindervriend juist groeide. Tegenwoordig is Sinterklaas vooral bekend als de goedheiligman die elk jaar uit Spanje komt met zijn Pieten om kinderen te belonen voor hun goede gedrag. Maar onder deze moderne folklore schuilt nog altijd de eeuwenoude figuur van een man die symbool stond voor liefdadigheid, rechtvaardigheid en bescherming van de zwakken.
Sint-Nicolaas: ook beschermheilige van Amsterdam
Wist je dat Sinterklaas ook de beschermheilige van Amsterdam is? Al sinds de Middeleeuwen wordt hij vereerd als patroon van zeelieden en kooplieden, twee groepen die onlosmakelijk verbonden zijn met de geschiedenis van de stad. Zijn invloed leeft voort in kerken, tradities en zelfs in het stadswapen.
Sinterklaas zijn aanwezigheid in de stad is zichtbaar op verschillende plekken, waaronder een bijzondere gevelsteen op de Dam. Al sinds het begin van de 17e eeuw prijkt daar een afbeelding van Sinterklaas met een vat en drie kinderen, een verwijzing naar een van de bekendste legenden over hem.
Volgens het verhaal verbleven drie kinderen in een herberg, waar de herbergier hen ’s nachts vermoordde. Hij stopte hun lichamen in een vat met pekel, met de bedoeling ze later op te eten. Diezelfde nacht sliep ook Sint-Nicolaas in de herberg. In een droom werd hij gewaarschuwd over wat er was gebeurd. Hij confronteerde de herbergier en dwong hem de waarheid te vertellen. Vervolgens verrichtte hij een wonder: hij bracht de drie kinderen weer tot leven.
Lees ook: Sinterklaas, beschermhelige van Amsterdam
Waarom is deze kant van Sinterklaas belangrijk?
Het is waardevol om stil te staan bij de diepere lagen van het Sinterklaasfeest. Door aandacht te besteden aan Sinterklaas als beschermheilige, krijgt het feest meer betekenis dan alleen schoen zetten, het geven van cadeaus en het eten van pepernoten. Het herinnert ons aan waarden als zorg voor anderen, solidariteit en compassie, waarden die vandaag de dag nog steeds hard nodig zijn.