Zwarte Piet – kindervriend en trouwe hulp van Sinterklaas
Zonder Zwarte Piet zou Sinterklaas het ontzettend druk krijgen! Gelukkig zijn er altijd veel Pieten die hem helpen met de voorbereidingen, het uitdelen van cadeautjes en het vullen van schoenen. Maar waar komt Zwarte Piet eigenlijk vandaan? En wat maakt hem zo onmisbaar in het Sinterklaasjournaal en tijdens het Sinterklaasfeest? Op deze pagina lees je alles over de oorsprong van Zwarte Piet, zijn taken en de vrolijke traditie die hij vertegenwoordigt. Ook vind je hier leuke links naar spelletjes, liedjes en knutsels rondom Zwarte Piet.
Waar komt Zwarte Piet vandaan?
De precieze oorsprong van Zwarte Piet is niet helemaal duidelijk. Volgens sommige verhalen zou hij zijn gebaseerd op de Ethiopische jongen Piter, een wees die als slaaf na zijn vrijlating uit dankbaarheid bij de heilige Nicolaas in dienst is gebleven. Anderen zien overeenkomsten met Moorse pages, die in de 17e en 18e eeuw in Europa populair waren aan hoven en bij edellieden.
Er zijn ook theorieën dat Zwarte Piet is geïnspireerd op Italiaanse schoorsteenvegers, die door het roet zwart werden. Ook Germaanse wintertradities en volksverhalen kunnen een rol hebben gespeeld. Buiten Nederland bestaan vergelijkbare helpers van Sinterklaas, zoals Schmutzli in Zwitserland, Knecht Ruprecht in Duitsland en de Houseker in Luxemburg.
Het zwarte uiterlijk van Piet kan daarom ook goed verklaard worden vanuit deze oude Europese gebruiken. In veel landen bestonden al eeuwenlang tradities waarbij de helper van Sint Nicolaas zwart geschminkt of gemaskerd was. Het ligt dan ook meer voor de hand dat ons beeld van Zwarte Piet daaruit is voortgekomen.
Wil je meer weten over de ontwikkeling van het Sinterklaasfeest? Lees dan verder op onze pagina over de geschiedenis van Sinterklaas.
Traditie en betekenis van Zwarte Piet
Zwarte Piet is sinds 1850 een vast onderdeel van de Sinterklaastraditie in Nederland. Hij verscheen toen voor het eerst in het kinderboekje Sint-Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman.
Wat wél goed gedocumenteerd is, is dat in heel Europa soortgelijke Sinterklaashelpers voorkomen: figuren die zwart geschminkt of gemaskerd zijn, vaak onherkenbaar. Neem als voorbeeld Knecht Ruprecht, de helper van de Sint in noord en midden Duitsland. Het zijn gebruiken die al eeuwenlang plaatsvinden en die waarschijnlijk hebben bijgedragen aan het ontstaan van onze Zwarte Piet.
De maskerade van Piet speelt een belangrijke rol. Piet moet immers onherkenbaar blijven voor kinderen. Het mag niet zo zijn dat een buurman of familielid herkend wordt. Juist die geheimzinnigheid en dat mysterie dragen in belangrijke mate bij aan de magie van het Sinterklaasfeest.
Zwarte Piet, wie kent hem niet?
Zwarte Piet is te herkennen aan zijn donkere gezicht, kleurrijke kleding en vrolijke capriolen. Met een zak vol pepernoten en lekkernijen helpt hij Sinterklaas bij het uitdelen van cadeautjes. Hij klimt behendig over daken, daalt af door schoorstenen en zorgt dat alle kinderen hun schoen gevuld vinden. Op de Pakjesboot heeft iedere Piet bovendien zijn eigen taak, zodat Sinterklaas altijd goed voorbereid in Nederland aankomt.
Zwarte Piet van boeman naar kindervriend
In vroegere tijden was Zwarte Piet meer een boeman. Er werd kinderen verteld dat zij in de zak mee naar Spanje moesten als ze stout waren geweest. Ook had Piet vaak een roe als dreigmiddel. In de jaren negentig van de vorige eeuw is dit beeld echter veranderd. De roe verdween en stoute kinderen gingen niet meer in de zak . Tegenwoordig is Zwarte Piet een echte kindervriend die juist vrolijkheid, lekkernijen en cadeautjes brengt. Deze positieve rol past veel beter bij de feestelijke en gezellige sfeer van het Sinterklaasfeest.
Binnen het Pietenkorps is er ook een duidelijke taakverdeling. De Hoofdpiet heeft de leiding en zorgt dat alle werkzaamheden goed verlopen. Hij houdt het overzicht, verdeelt de taken en staat in direct contact met Sinterklaas. Zo weet iedere Piet precies wat hij moet doen, of het nu gaat om het inpakken van cadeautjes, het strooien van pepernoten of het begeleiden van de Sint tijdens de intocht. Deze samenwerking zie je ook vaak terug in het Sinterklaasjournaal, waar de Hoofdpiet en andere bekende Pieten ieder jaar een belangrijke rol spelen. Ook de Huispiet was jaren een belangrijke Piet in het gevolg van Sinterklaas totdat de NTR hem in 2019 ineens aan de kant zette.
Wist je dat Zwarte Piet ook zorgt voor het Paard van Sinterklaas? Daarmee is zijn takenlijst nog uitgebreider. Gelukkig staat plezier bij Piet altijd voorop, en samen met het hele Pietenkorps zet hij zich ieder jaar in om alle kinderen blij te maken.
De zogenaamde discussie over Zwarte Piet..
Van vrolijke kindervriend tot twistpunt: hoe Zwarte Piet het stempel van racisme kreeg opgedrukt. Zijn uiterlijk en rol zouden een karikatuur van een zwart iemand moeten voorstellen. Generaties lang was de viering van Sinterklaas een vrolijk volksfeest, totdat een kleine groep roeptoeterende activisten de aandacht kreeg van de media en Zwarte Piet ineens onder een vergrootglas kwam te liggen.
Er is geen historisch bewijs voor een link met het slavernijverleden. Zwarte Piet werd door een kleine groep activisten uit Amsterdam neergezet als symbool van een maatschappelijk probleem: volgens hen zou hij racistisch zijn, omdat hij een karikatuur van zwarte mensen zou voorstellen, waarbij de link werd gelegd met het koloniale slavernijverleden.
De sturende rol van de media
De media hebben een grote stempel gedrukt op de Zwarte Pietendiscussie. Vanaf 2011 kreeg een kleine groep activisten veel media-aandacht, waardoor lokaal protest een landelijke kwestie werd. Het VN-advies uit 2013 werd breed uitgemeten en vanaf dat moment keerde de discussie jaarlijks terug in de media, met als terugkerend thema de vraag of Zwarte Piet nog welkom zou zijn.
Sinterklaasjournaal volgt eigen koers en gooit Zwarte Piet overboord
Tussen 2014 en 2018 verschenen er in het Sinterklaasjournaal verschillende alternatieve varianten van Piet, die door de meeste kijkers niet positief werden ontvangen. De volledige overstap in 2019 naar de roetveegpiet was dan ook geen logische ontwikkeling, maar een duidelijke breuk met de praktijk. Terwijl het Sinterklaasjournaal deze verandering presenteerde als de nieuwe norm, liep datzelfde jaar bij het merendeel van de intochten zo’n 80% nog gewoon de traditionele Zwarte Piet mee. De keuze van de NTR gaf daarmee een beeld dat niet aansloot bij de werkelijkheid, maar zette wel de toon voor scholen, gemeenten en intochtcomités om te volgen.
De NTR gebruikte haar positie om Zwarte Piet uit beeld te laten verdwijnen. Daarmee ging de omroep voorbij aan het feit dat Zwarte Piet breed gedragen en diep verankerd is in de Nederlandse cultuur. Al generaties lang vormt hij een belangrijk onderdeel van de Sinterklaastraditie. Van een eerlijke discussie is dan ook nooit sprake geweest, wat het handelen van de NTR des te bedenkelijker maakt. Tradities horen immers geleidelijk te veranderen, niet van bovenaf te worden afgedwongen.
Eerder werden er concessies gedaan. De rode lippenstift en de grote gouden oorbellen verdwenen, maar dat bleek voor de tegenstanders niet genoeg. Ook moest het zwart schminken verdwijnen, terwijl dit juist een essentieel onderdeel is van de magie van het Sinterklaasfeest: het onherkenbaar maken van Piet, zodat een familielid of buurman niet herkend wordt. Onder druk (dreigen met demonstraties bij intochten) stapten veel gemeenten en organisaties de afgelopen jaren over op de roetveegpiet.
Ook gemeenten spelen een dubieuze rol. In meerdere plaatsen maakten gemeenteraden duidelijk dat subsidie alleen bleef bestaan als intochtcomités overstapten op roetveegpieten. Zwarte Piet is daardoor zeker niet verdwenen, maar het is organisaties wel steeds moeilijker gemaakt hem te behouden.
De gevolgen voor het Sinterklaasfeest. De aanhoudende discussie heeft een negatieve invloed op het Sinterklaasfeest. De uitbundige en feestelijke sfeer in winkelstraten en etalages, ooit vanzelfsprekend in november en begin december, is soberder geworden of soms zelfs verdwenen, wat ronduit absurd is.
Opvallend is dat er in veel andere Europese landen ook vergelijkbare helpers van Sinterklaas bestaan, zoals Schmutzli in Zwitserland of Knecht Ruprecht in Duitsland. Daar leidt dit niet tot een nationale discussie, wat laat zien dat het vooral een Nederlandse kwestie is.
Zwarte Piet is de laatste jaren minder zichtbaar bij intochten, maar bij een groot deel van de bevolking nog altijd populair.
De oorsprong van Zwarte Piet gaat veel verder terug dan 1850
Arnold-Jan Scheer: de geschiedenis van Zwarte Piet begint niet in 1850. Als je alleen het laatste stukje ervan meeneemt, slaat deze hele discussie nergens op. Zwarte Piet is geen slaaf, integendeel. Hij laat zich niet temmen. Hij duikt steeds weer op. Hij is ongrijpbaar. Hij is van het volk.Arnold-Jan Scheer is journalist en auteur van Wild Geraas. Dit is een documentaire over het Sinterklaasfeest en de oorsprong van Zwarte Piet die door de mainstream media wordt geboycot. Kijken dus! >> Wild Geraas
Video: Bram van der Vlugt over Zwarte Piet
Video: Zwarte Piet wordt illegaal
Dominee Gremdaat geeft zijn satirische kijk op de Zwarte Pieten-discussie.
Meer informatie over Zwarte Piet is te vinden op Wikipedia.
TIP! Zwarte Pieten zijn ook belangrijke personages in het Sinterklaasjournaal.